Taşpınar halılarının renk , desen ve motif özellikleri

Niğde yöresinde dokunan Taşpmar halılarında en çok kullanılan renkler kırmızı, lacivert, mavi, sarı ve beyaz olup, taban göbek, civil göbek, uzun göbek, kavacık göbek ve zincirli göbek gibi desenler yaygın olarak dokunmaktadır.

Niğde yöresi Taşpınar halıları köşe göbeklidir ve ilmeli kısmı oluşturan her bölüme kendine özgü bir adlar verilmektedir. En dıştaki kenar suyuna boncuk denilmekte ve kullanılan motiflere göre kutulu, güllü, kulplu gibi adlar almaktadır. İçteki dar suya sızı adı verilip dokunduğu renge göre al sızı, göğ sızı şeklinde anılmaktadır. Dış geniş bordüre ayak denilmekte ve dokunduğu renge göre isimlendirilmektedir . Genellikle sarı renk ile çiçek motifleri kullanıldığından gül ayak ,kahverengi ile dokunduğunda tetri ayak adını almaktadır. Temel motif olan merkezdeki madalyona göbek ya da top adı verilmekte kırmızı top, mavi top, sarı top gibi kullanılan rengin adıyla anılmaktadır . Göbeğin alt ve üst ucundaki dikdörtgen bölümlerine sandık denilmekte ve kullanılan

motife göre çiçekli sandık, merdivenli sandık olarak isimlendirilmektedir. Göbeğin dört köşesinde yer alan bölümlere köşe adı verilmekte ve dokunan motife göre bal peteği köşe, çiçekli köşe, cıngıllı köşe, gül köşe gibi adlar almaktadır. Temel motifi zemin ile birlikte çevreleyen sütunlara sallama denilip, motifine göre boncuk sallama, balıksırtı sallama, çiçekli sallama, düz sallama olarak bilinmektedir

Yahya Halıları

Kirazlı köyünde dokunduğu ve buradan yayıldığı için köyün adıyla anıldığını ileri sürdüğü Kirazlı deseni ile dokunmuş halılarda kompozisyonun tek düze olduğunu ve diğerlerinden farklı olduğunu ifade etmektedir.

Dündarlı kasabasında dokunan Yahyalı halıları ise şimdiye kadar anlatılanlardan farklı olarak bordür ve madalyonda kendine özgü karakteristiği olan halılardır. Bu halılarda en dıştaki kenar suyu ardarda dizilmiş çengellerden oluşmakta az da olsa sarmaşık motifi de görülmektedir. Kenar suyunun çevrelediği kalın bordürdeki iri çiçek figürleri tüm halılarda aynıdır. Zeminde lacivert rengin yerini mavi almakta kırmızı ise daha açık bir tonda kullanılmaktadır. Merkezde tek ya da çift olarak bulunan madalyonların içi kilim desenli ya da bitkisel motifli figürlerle süslenmiş, köşelerde iri çiçek ve yaprak kompozisyonlarına yer verilmiştir. Bu tip halıların renk ve desen olarak arısama halılarına benzediği belirlenmiştir.

Yahyalı halılarının renk, desen ve motif özellikleri

Niğde yöresinde dokunan Yahyalı halılarında kullanılan başlıca renkler kırmızı, lacivert, mavi, beyaz, krem, yeşil, kahverengi ve sütlü kahvedir. Dirik (1938), Yahyalı halılarında kullanılan renklerin tamamının doğal boyalarla elde edildiğini belirtmiştir. Ancak günümüzde sentetik boyaların kullanımının yaygınlaştığı görülmektedir. Kafalılar (1982) Yahyalı halılarında renklerin koyu olduğunu ve en çok lacivert, bordo, kahverengi, koyu yeşil ve koyu kırmızı renklerin hakim olduğunu ifade etmiştir. Yazıcıoğlu (1982) ise Yahyalı halılarında kullanılan renk sayısının toplam 8 olduğunu ve rengin tamamının her halıya ortalama aynı oranda girdiğini belirtmiştir. Bu renklerden mavi ve kırmızının ana renkler olduğunu diğer renklerin yardımcı renkler olarak kullanıldıklarını, doğal ve sentetik boyaların karışımıyla elde edildiklerini bildirmiştir. Karahan (1986) ile Önder (1998) de Yahyalı halılarında genellikle kırmızı, mavi, san ve lacivert renkler kullanıldığını belirtmişlerdir. Koçyiğit (1995),ise bunlara ek olarak gri, siyah , mor, san, yeşil ve beyaz renklerinde kullanıldığını saptamıştır. Bu araştırmada belirlenen Yahyalı halılarının renk özellikleri, diğer araştırmacıların bulgularıyla benzerlik göstermektedir.

Niğde yöresi Yahyalı halılarında en sık rastlanan desen adları, mihraplı ,kirazlı, türbeli, ahtapot göbek ve camilidir. Yahyalı halısı satan tüccarlar ve bu tip halı dokuyan yöre halkı ile yapılan görüşmelerde genel olarak en yaygın ve en çok rağbet gören desenlerin mihraplı ,kirazlı ve camili olduğu öğrenilmiştir. Yazıcıoğlu (1982) Kayseri yöresinde Yahyalı halılannın kandilli, mezarlı, çark modeli, kemerli, davazlı, zincirli ve karpuzlu olmak üzere başlıca 7 ayrı desende dokunduğunu, bu desenlerin önceden dokunmuş olan bir halının tersinden kopya edilmek sureti ile bir başka halıya aktarıldığını ve bu nedenle de desenlerin, tekdüze olduğunu belirtmiştir. Ayrıca Yahyalı halılarının genellikle göbekli halılar olduğunu, ancak halıların bordür motifi ile ya da herhangi bir özgün motifin adı ile anıldığını belirlemiştir. Örneğin davazlı deseninin dama oyunu tahtasını andırdığı için bu adı aldığını ve Yahyalı halılannın özgün , en çok sevilen modeli olduğunu, mezarlı deseninin ise Kırşehir yöresi halılarından esinlenilerek yapıldığını Kayseri yöresi halılarına özgü bir model olmadığını ifade etmiştir. Koçyiğit (1995) ise aynı yörede yaptığı diğer bir araştırma sonucunda en yaygın desenlerin dirsekli, dabazlı, üç göbekli, çiçek göbekli, Yahyalı taşpınar, karpuzlu, olduğunu belirlemiştir.

Bu araştırma sonucuna göre Niğde yöresinde en çok tercih edilen desenler ,Kayseri yöresi Yahyalı halılannda tercih edilen desenlerden farklıdır.

Niğde yöresinde dokunan Yahyalı halılarının karakteristik özelliği dış kalın bordürlerinde genellikle sarı ya da beyaz zemin üzerine bahçeli ve çifte minareli camiler ve bunların arasında ağaç figürlerine rastlanmasıdır. Kimi halılarda caminin yerini türbe ya da ev figürü almaktadır. Ağaçlar genellikle söğüt ağacı olup top gövdeli bir şekilde stilize edilmiştir. Bazı halılarda ise servi ve kavak ağacı birlikte kullanılmıştır.

Kafalılar (1982),bu araştırmada elde edilen sonuçlara benzer şekilde, Yahyalı halılarının bordürlerinde genellikle bina ve tabiat manzaraları bulunduğunu belirtmektedir. Önder (1998) ise Yahyalı halılarında bordürlerin genellikle çiçek dolgulu olduğunu ve yine çiçek dolgulu mihrap kemeri, üçgen köşeleriyle bu halıların kitap cildine benzediğini belirtmektedir.

Yahyalı tipi halı cinsleri çoğunlukla köşe göbekli, seccade cinsi halılar ise mihraplı dokunmaktadır. Seccadeler tek mihraplı olup mihrap rengi kırmızı, mihrabı çevreleyen zemin lacivert ya da mavidir. Mihrabın iki yanında kavak ağacı motifi yer almakta bazılarında ise bu motif iki uzun sütun şeklinde kendini göstermektedir. Mihrap içi boş bırakıldığı gibi, merkeze bir cami ya da çiçek figürü yerleştirip bunun tam üzerine gelecek şekilde yukarıdan sarkan bir kandil camiyi tamamlamaktadır. Mihrabın alt ve üst kısımlarında bulunan sandık bölümlerinde ise çoğunlukla bitkisel motiflere (çiçek ya da yaprak demetleri) yer verilmektedir. Az da olsa mihrabın üst kısmındaki köşelerde Arap harflerine benzer süslemeler bulunan halılara da rastlanmaktadır.

Köşe göbekli halılarda da zemin rengi kırmızı ya da lacivert olup, bina figürlerini çevreleyen ağaç kompozisyonu olan kalın bordürü en dışta sarmaşık, karanfil gibi çiçek motifleriyle ya da koşan köpek motifıyle süslü ince bir bordür çevrelemektedir. Koçyiğit (1995) de araştırmasında bu ince bordürlerden motif zinciri olarak söz etmekte ve buna Yahyalı yöresinde ayak adı verildiğini bildirmektedir. Girişken (1972) Yahyalı halılarında en çok kullanılan zemin renginin kırmızı olduğunu ve bu yönüyle Doğu bölgesi halılarıyla benzerlik gösterdiğini, Durusel de (1979) Yahyalı halılarında zeminde en çok kırmızı ve mavi rengin kullanıldığını bildirmektedir. Niğde yöresi Yahyalı halılarının zemin rengi diğer araştırmacıların bulgularıyla benzerlik göstermektedir.

Kirazlı deseni olarak bilinen halılarda bundan farklı olarak kahverengi ve tonlarının kullanıldığı kaim bordüre birbirini izleyen ceviz ağacı motiflerinin yerleştirildiği belirlenmiştir. Merkezde bulunan madalyon genellikle altıgen şeklinde olup düz ya da dişlidir. Bu iri altıgen madalyonun içine daha küçük bir altıgen konulmuş ve iç kısmı çeşitli bitkisel motiflerle süslenmiştir. Kelle halılarda ise altıgenler ucuca eklenmiş üçlü

dört köşede sarmaşık ya da sümbüle

bir gurup olarak karşımıza çıkmakta ve bu gurubu benzer çiçekler tamamlamaktadır

Anadolu Cami Halıları

Anadolu halılarında genellikle birden fazla bordür kullanılırken ,yine

Anadolu konar-göçerleri olan Yörükler tarafından dokunan Yörük halılarının belirgin

özelliğinin tek şeritle çevrili tek bir bordür kullanılması olduğunu bildirmekte ve bu

yönüyle Niğde-Yörük halılarında farklılık göstermektedir. Yörük halılarında görülen ve

çok karakteristik olan diğer bir unsurun çengelli süslemeler olduğunu da ifade

etmektedir. Ayrıca halıya yakın mesafeden bakıldığında , zeminin üzerine sanki küçük bir halı yerleştirilmiş gibi bir görünüm verdiğini de belirtmektedir.

Deniz (1984), Konya ovasında yayla yaşamı sürdüren Türkler tarafından yatak yorgan yerine kullanılan beyaz zeminli halılar dokunduğunu ,bu halıların bir kısmının "it izi" motifli ,çoğunluğunun ise bitkisel motifli halılar olduğu belirtmektedir. Aksaray yöresinde, özellikle Hasandağı çevresinde yayla yaşamı sürdüren Türkler tarafından dokunan halıların Konya yöresi halılarına benzediğini , tek renk kırmızı ya da beyaz zeminli dokunduğunu ifade etmektedir. Seccade tipinde dokunan bu halılarda mihrap içinin boş tutulduğunu nadiren bitkisel motiflerle süslendiğini , mihrap üstünün ise çiçek ve yapraklan bulunan uzun saplı bitkisel motiflerle bezendiğini bildirmektedir.

Aksaray ili eskiden Niğde iline bağlı olduğu ve yerleşim yeri olarak yakın bir konumda bulunduğu için Niğde-Yörük halılarında Aksaray-Yörük halıları ile renk ve desen olarak benzer bir çok özellik olduğu dikkati çekmektedir.

Niğde-Yörük halılarının renk, desen ve motif özellikleri

Niğde-Yörük halıları genellikle kelle ve seccade tipinde dokunmakta, kırmızı, mavi, beyaz, yeşil, sarı, siyah, sütlü kahve ve krem renkleri kullanılmaktadır.

Halılar tek ya da dört bordürlü olup, kullanılan başlıca motifler bitkisel süslemeler ile çengel motifleridir. Niğde-Yörük halılarında her bordürde farklı renk kullanılmakta, mihrap içinde kırmızı renge ağırlık verilerek, mihrap boş bırakılmakta ya da kandil motifine yer verilmektedir. Ayet bölümlerine de çiçek motifleri konulmuş olduğu görülmektedir