Burgu demiri

Dokunan halıyı germe tezgah üzerinde arka tarafa kaydırabilmek için çözgünün gevşetilmesi, bunun için de mengeneleri açmak gerekir. Mengeneleri gevşetmek için kullanılan demirden bir çubuktur.

Çımbar

Çımbar, halının daralmamasını sağlayan demirden yapılmış ,lm boyunda ince ve iki parçadan oluşan uçlarında tarağa benzer 3 adet diş bulunan bir araçtır.

Kaynak: Wikipedia

Halı Bıçağı

Halı dokumada kullanılan önemli araçlardan bir diğeri de bıçaktır. Halı dokuma esnasında çözgü ipliğine bağlanan düğümlerin kesilmesi amacıyla özel olarak yapılmış halı bıçakları kullanılmaktadır. Hah bıçağı genellikle küçük bir çakı görünümünde, sap kısımları ahşap, dokuyucunun avucu içine kolaylıkla yerleşebilecek şekilde üretilmiş bir özellik taşır. Ağız kısmının yapıldığı malzeme çok kaliteli değildir ve ancak ipliği kesmeye yetecek kadar keskinleştirilmektedir. Bunun amacı dokuyucunun herhangi bir kazayla karşılaşmasına engel olmaktır.

Sındı (Makas)

Halının yüzeyinin düzgünleştirilmesi amacıyla kullanılan bir araçtır. Genellikle ayarlı makas ve ayarsız makas olmak üzere iki tip makas vardır. Ayarlı makasta kesici kısmın altına bir plaka yerleştirilmiş ve bu suretle oluşturulan iki plaka iki adet kelebek vida yardımıyla birbirine bağlanmıştır. Makas ayarlanmak istendiğinde kelebek vidalar sökülmek suretiyle alt parça çıkarılmakta ve bu kısma istenen kalınlıkta mukavva yerleştirildikten sonra alt parça yerine takılmaktadır ve bu suretle makasın kesme kalınlığı ayarlanmış olmaktadır. Hav yüksekliğinin halının her yerinde aynı olmasını sağlayabilmek için hav boyuna ayarlanabilen bir özellik taşıyan ayarlı makaslar Niğde ilinde de yaygın olarak kullanılmaktadır.

Kirkit Tarağı

Halı dokumada kullanılan bir diğer araç kirkittir. Kirkit, atılan her sıra düğümden sonra geçirilen atık ipliğinin iyice sıkıştırılmasına yarayan bir araçtır. Önder (1998), kirkiti halı dokurken düğüm ve atkıyı sıkıştırmada kullanılan saplı el tarağı olarak tanımlamaktadır. Genellikle demirden yapılsa da ceviz gibi sert ağaçtan da yapılabilen kirkitin Niğde yöresinde demirden yapılmış olanları kullanılmaktadır. Halıda çözgü ipliklerinin arasına kolayca girebilecek sıklıkta yan yana dizilmiş 16-18 adet dişleri olan bir tarak görünümündedir ve kolay hareket ettirebilmek için ahşap materyalden sap kısmı bulunmaktadır.

Cami Halısı Dokumada Kullanılan Tezgahlar

Yumakların bağlandığı ip ve çubuk;ilme iplikleri çile iken sarılarak yumak haline getirilir ,yumağı sarmaya başlarken bir miktar ip gevşek bırakılarak sarma işlemi bu gevşek bırakılan iplerin üzerinden yapılır. Daha sonra bu şekilde hazırlanan yumakların gevşek bırakılan kısmının içinden uzunca bir ip ya da bir çubuk geçirilir ve tezgahın ortasında iki yan ağaca her iki ucundan bağlanır. Hah dokurken kullanılan ilme iplerinin dokuyucunun başı hizasında kolayca uzanıp alınabilmesini sağlar.

Mengeneler (gerdirme burgulan); germe tezgahlara özgü bir elemandır ve yan ağaçların üzerinde bulunur. Yan ağacın dışına gelecek şekilde alt ağaca baskı yapabilmek üzere sabitleştirilmiştir. Sıkıştırıldıkça alt mazıyı aşağı doğru iter.

Germe tip tezgahlar, Yazıcıoğlu (1992)'nun da belirttiği gibi, gelişmiş tezgahlar olduklarından daha kaliteli hah üretimine elverişlidirler. Bu nedenle halıda kaliteyi olumsuz etkileyen faktörler azaltılmaya çalışılmıştır. Bunun sonucunda da herhangi bir yere bağlanmaya gerek olmaksızın düz bir zemin üzerinde dengeli olarak durabilecek , bu şekilde dokumaya olanak sağlayacak ve taşınabilir bir şekilde tasarlanmışlardır. Halının çözgüsü tezgah üzerinde çözülmektedir. Germe tip tezgahlarda gerdirme düzeneği ya tezgahın ortasında ya da kenarında yer almakta ve gerdirme alt ile üst mazıları birbirinden iterek sağlanmakta, ayrıca ikinci bir gücü ağacı bulunmakta ve yörede buna çözgü gücüsü adı verilmektedir . Germe tip tezgahlarda dokunan halı yükseldikçe tezgahın alt merdanesinin altından kaydırılarak tezgahın arka kısmına geçirilmektedir.

Halı dokumada kullanılan tezgah

Yörede Yahyalı ve Taşpınar halıları da dahil olmak üzere tüm hah tiplerinin dokunmasında Hereke tipi germe tezgah kullanılmaktadır.

Bazı araştırmalarda Yahyalı tipi halıların önceden "ıstar" adı verilen sarma tezgahlarda dokunduğu ancak 1980 -1981 tarihleri arasında bu hah tipi ile ilgili yapılan incelemelerde sarma tezgahların azalarak germe tezgah kullanımının yaygınlaştığı ifade edilmektedir (Yazıcıoğlu 1982).

Germe tezgah ülkemizde genellikle Hereke ve Kayseri yöresinde üretilen el dokusu halıların dokunmasında kullanılan bir tezgah tipidir (Yazıcıoğlu 1992). Ahşap yada metal hammaddeden yapılabilmektedir. Niğde ilinde de atölyelerdeki tezgahların metal, evlerdeki tezgahların ahşap olduğu görülmektedir.

Niğde ilindeki germe tip tezgahlar da genel olarak bu tip tezgahların taşıdığı özellikleri taşımakta herhangi bir farklılık göstermemektedir. Germe tip tezgah Şekil 5.2 ' de görülmektedir.

Hereke tipi germe tezgah

Yan ağaçlar; her iki yanda ayakta duran, birbirleri ile direkt bağlantılı olmayan, alt ve üst mazıyı tutan parçalardır. Toprak zeminli evlerde alt kısımlarından toprağa gömülerek sıkıştırılır ve bu şekilde dik durması sağlanır. Yan ağaçların üzerinde mengene, alt ve üst mazının yerleştirildiği yuvalar bulunmaktadır.

Alt ve üst mazı;yan ağaçların alt ve üstünde olmak üzere iki tanedir. Çözgüyü alt ve üstten tutarak gerilmesini sağlar. Uç kısımları yan ağaçlardaki yataklarda kolayca aşağı yukarı hareket edebilecek şekilde yontulmuştur.

Gücü sopası;tezgah önünde oturan kişini omuzları hizasında , iki ucundan yan ağaçlara oturtulan ,ve çözgülerin üzerinde duran 3-4 cm kalınlığında düzgün ve pürüzsüz bir sopadır. Gücü ipi ile çözgülerin bağlanması yani gücü örme işlemi bu ağaç üzerinde yapılır ve bu işleme gücüleme denir.

Baskı ağacı (varangelen); 3-4 cm kalınlıkta tahtadan yapılmış olup çözgülerin arasında , gücü ile üst mazının ortasında bulunur. Her sırada aşağı yukarı hareket ettirilerek atkı atmak amacıyla çözgülerin arasının açılmasını sağlar.

Çözgü başlangıç teli (ıstar teli) ve çözgü gücüsü çubuğu; çözgünün tezgah üzerine çözülmesini ve buna bağlı olarak dokunan halının tezgah üzerinde kaydırılmasını sağlar. Çözgü çözülmeye başlarken birinci çözgü teli bu çubuğa bağlanır ve buna ıstar teli denir, çözgü telleri bu çubuk üzerinde alt ve üst mazılardan dönüş yapılarak çözgü hazırlanır.

Halı dokumada kullanılan tezgah

Yörede Yahyalı ve Taşpınar halıları da dahil olmak üzere tüm halı tiplerinin dokunmasında Hereke tipi germe tezgah kullanılmaktadır.

Bazı araştırmalarda Yahyalı tipi halıların önceden "ıstar" adı verilen sarma tezgahlarda dokunduğu ancak 1980 -1981 tarihleri arasında bu hah tipi ile ilgili yapılan incelemelerde sarma tezgahların azalarak germe tezgah kullanımının yaygınlaştığı ifade edilmektedir (Yazıcıoğlu 1982).

Germe tezgah ülkemizde genellikle Hereke ve Kayseri yöresinde üretilen el dokusu halıların dokunmasında kullanılan bir tezgah tipidir (Yazıcıoğlu 1992). Ahşap yada metal hammaddeden yapılabilmektedir. Niğde ilinde de atölyelerdeki tezgahların metal, evlerdeki tezgahların ahşap olduğu görülmektedir.

Halı Dokumada Kullanılan Araçlar

Halı Dokumada Kullanılan Araçlar

Halı dokumada kullanılan başlıca araçlar tezgah, bıçak ya da sındı,makas ve kirkittir.