Halıların Renk, Desen ve Motif Özellikleri

El dokusu halılarda renk, desen ve motif özellikleri halının kalitesini belirleyen en önemli görsel faktörlerdir.

Motif, halı ve kilim üzerinde görülen desen kompozisyonunu meydana getiren şekiller olup, çok küçük beneklerden, madalyon gibi oldukça büyük şekillere kadar değişiklik göstermektedir. Halılardaki motifler genellikle doğada bulunan varlıklar doğrudan doğruya kopya edilerek ya da stilize edilerek yani değiştirilerek oluşturulmaktadır. Bunun yanında sembol olarak kullanılan motiflere de rastlanmaktadır. Doğadan esinlenilen naturel, stilize ve sembolik motiflerin dışında bir de geometrik motifler bulunmaktadır. Bu motiflerin belli bir düzen içerisinde birleşmesinden desen meydana gelmektedir. Halıların ilmeli kısımları genellikle desen itibarıyla üç bölümden oluşmaktadır. Birincisi orta kısım ya da model, ikincisi bordür ya da su ,üçüncüsü ise köşedir. Halının orta ya da model olarak da ifade edilen bölümü en önemli bölümünü teşkil ederek desen uygulanan yeri oluşturmaktadır. Bordür, halının orta kısmının çerçevesi olmakta, birden fazla uygulanabildiği gibi, eni aynı kalmak üzere halının dört tarafını dolaşmaktadır. Bordür eni genellikle halı eninin 1/6 ve 1/8 'i kadar olup, yöresel özellikleri değişmekle birlikte en dıştaki ince tek renkli bordüre kolan adı verilmektedir. Göbek ve ortayı tamamlayarak bordürden ayrılan bölüme ise köşe denilmektedir. (Kafalılar 1982, Yayan 1987, Yazıcıoğlu 1992).

Genel olarak Türk halıları desen özelliklerine göre üçe ayrılmaktadır.

1.         Mihraplı halılar: Seccade tipi halılardır, iç kısım mihraplıdır. Bazen ortanın üstünde ya da altında dar bir dikdörtgen bulunur ve bu bölüme Kayseri ile Bünyan'da ayna diğer yörelerde ise ayet, tabaka, kaş gibi adlar verilip ,tek ya da çift mihraplı olabilmektedir.

2.         Köşe göbekli halılar: Halının iç kısmının tam merkezinde, bulunan büyükçe motife göbek adı verilmekte olup tepsi, madalyon ya da top olarak da bilinmekte, aynı motifin dörtte bir parçası veya değişik bir motif zemin kısmının dört köşesine yerleştirilmektedir. Geride kalan boşluklar tek renkle doldurulabileceği gibi serpme olarak çeşitli motiflerle de süslenebilmektedir.

3.         Serpme motifli halılar: Rapor halılar olarak da bilinen bu tür halılar bir ya da birkaç motifin tekrar edilmesiyle orta kısmı doldurulan halılardır. Bazı çeşitlerde bordür bulunmamakta, tüm yüzey serpme motiflerle kaplanmaktadır (Kafalılar 1982).