Niğde ilinde el dokusu halıcılıkla uğraşanlar ilme, atkı ve çözgü ipliklerini satın almaktadırlar. Ancak az da olsa kendi ipliğini kendisi hazırlayan dokuyucular da bulunmaktadır. Günümüzde halen Anadolu'nun bazı yörelerinde yünden kendi ipliğini kendi yapanlara da rastlanmaktadır.
İplik yapım aşaması kırkım işlemi ile başlar. Koyunlar gündönümü adı verilen 21 Hazirandan sonra hava sıcaklığı artınca kırkıma alınmakta ve kırkım işlemi kırklık adı verilen makasla yapılmaktadır. Yapağı gömlek halinde çıkarılmaktadır. Boyun ve ayak kısımları iç tarafta toplanan ve iki tarafı ortada birleşecek şekilde katlanan gömleğe tulup adı verilmektedir. Kırkılan yapağılar kirli oldukları için önce berrak su kenarlarında, gölet ya da çeşmelerde iyice yıkanır. Çok kirli olan yapağılar bir kaç gün suda bekletilir. Suda bekletilmiş ve çalkalanmış yapağı ağaçtan yapılan tokaçlarla sabun gibi köpürünceye kadar dövülür. Bol suyla çalkalandıktan sonra küçük gruplar halinde temiz bir yerde süzülmeye bırakılır ve parlaklığını koruması için güneşe yayılarak kurutulur. Kuruduktan soma yapılacak iplik cinsine göre sınıflandırılan yapağı elle didilerek açılarak taramaya hazır hale getirilir. Sonbaharda kırkılan yünler kısa oldukları için tarama işleminin yapılması zordur, bu nedenle bu yünler yay adı verilen bir araçtan geçirilerek taranırlar. Yeterli uzunluktaki ilkbahar yünleri ise taraktan geçirilerek tarama işlemi yapılır. Tarak, kalın bir tahtanın ortasına , kenarlara paralel gelecek şekilde çakılmış iki sıra ucu sivri çelik çubuklardan meydana gelmektedir. İnce ve düzgün iplik bükebilmek için taramanın iyi yapılması gerekmektedir. Tarak tahtası uzun kenarı öne gelecek şekilde yerleştirilir, yapağıdan bir tutam alarak iki el ile tarağın ortasından dişlere geçirilir, ve her iki taraftan çekilir. Kirli ve kısa lifler tahtada kalır. Çekme esnasında her iki elde kalan tutamlar, tekrar birleştirilerek taranır. Bu işlem birkaç kez tekrarlanır, taranan yapağının liflerinin aynı yönde olmasına dikkat edilerek üst üste ya da yan yana konularak istiflenir. Böylece yün lifleri eğrilmeye hazır hale gelir. Taranarak hazırlanmış olan yünden istenilen kalınlıkta iplik yapılabilir. İplik eğirmede iğ, öreke, kirman, ve çıkrık olarak adlandırılan araçlar kullanılır. Eğirme işlemine önce fitil yapmakla başlanır. Bunun için taranmış lifler uzunlamasına bir araya getirilir. Bu fitiller genellikle 2-3 cm kalınlıkta V2 veya İm uzunluktadır ve söme adı verilir. Hazırlanan fitiller kirman ile bükülüp elle inceltilip iplik haline getirilmektedir. Daha sonra bu ipler ya olduğu gibi ya da istenen renkte boyanarak kullanılır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder