Halı Düğümü atma

Kilim örgüsü tamamlanan ve çözgüsü çizilen halının düğümlemeye başlamadan önce her iki tarafta halının zemin renginde olan yün ip kullanılarak etlik ya da kıyı örgü adı verilen örme işlemi yapılmaktadır. Halının ebatlarına göre, Ansama halılarında her bir kenardan 4'er adet, Yahyalı ve Taşpınar halılarında her bir kenardan 3'er adet, Niğde- Yörük halılarında 2 ya da 3'er adet, Niğde-Kars ve Niğde-Avşar halılarında ise her bir kenardan 4 ya da 6 adet çözgü teli ayrılmaktadır. Etlik örgüsü Yahyalı ve Taşpınar halılarında her bir çözgü telinin diğer Niğde halılarında ise her bir çift çözgü telinin , 8 sayısının yan gönümü şeklinde etrafı sarılmak suretiyle ve daima atkı ipliği uçlarının bulunmadığı tarafta olmak üzere aynı sırada, her uçta bir kez örülüp yükseltilmektedir. Kalın atkı yani ilk atılan atkı etlik örgüsü için ayrılan çözgü tellerinin sonuncusuna etlik örgü ipi ile birlikte örülmektedir. Böylece kilim ile etlik örgüsü arasında bir bağlantı oluşturularak etlik örgüsünün kısa zamanda kopması engellenmiş olmaktadır.

Etlik örgüsü de örülen halının havlı yüzeyini oluşturmak amacıyla düğümleme işlemine geçilmektedir. Niğde ilinde dokunan tüm halılar yörede "kapalı düğüm" olarak adlandırılan Türk düğümü tekniği ile dokunmaktadır. Varangelen aşağıda iken düğümleme işlemine başlanmaktadır. İlmelik iplik, çözgü çiftinin önce öndeki teline sonra arkadaki teline bağlanmak suretiyle düğüm atılmaktadır.

Bu şekilde atılan ilmelerin yönü sol tarafa dönük olmaktadır. Düğümlenen ilme bir bıçak yardımıyla kesilmektedir. Bıçağın ilmeye yukarıdan aşağı doğru vurularak kesildiği görülmektedir. Bunun amacı ise ilmelerin çözgü tellerine oturmasını sağlayarak, ilmelerin arka kısımlarının halının tabanında düzgün bir yüzey oluşturmasını sağlamaktır. Bazı dokuyucuların ise soldan sağa doğru kesim yaptıkları görülmektedir. Bazı atölyelerde dokuyucuların elle koparma işlemi uyguladığı da olabilmektedir. Atılan ilmeleri bıçak kullanmaksızm koparmanın amacı seri dokumak ve daha fazla düğüm atabilmektir.

Desendeki renkli iplik sıralarını takip ederek bir sıra ilme tamamlandıktan sonra krem renkli yün ip kullanılarak atkı atma işlemine geçilmektedir. Arısama, Niğde-Avşar, Yahyalı ve Taşpınar halılarında iki atkı atılmasına karşın Niğde-Kars ve Niğde-Yörük tipi halılarda 3 atkı atıldığı görülmektedir. Halının kalitesine göre seçilen atkı ipliği varangelen aşağıda iken çözgünün arasından geçirilmekte, düz olarak çekilip, kirkitle sıkıştırılmakta ve bu atılan ilk atkıya kalın atkı ya da alt atkı adı verilmektedir. Daha sonra varangelen yukarı kaldırılarak atkı ipliği çözgünün arasından geçirilmekte kirkitle ilmelerin arasına yedirilerek çekilmekte ve bu atkıya da ince atkı ya da üst atkı adı verilmektedir. Özellikle Niğde-Kars tipi halılarda atıldığı gözlenen üçüncü atkı ise ince atkı atıldıktan sonra varangelen ağacı aşağı indirilmekte ve kalın atkının atıldığı şekilde çözgünün arasından geçirilerek kirkitle sıkıştırılmaktadır.

Atkılar atıldıktan sonra sıkıştırma ipi kullanılarak sıkıştırma işlemi uygulanmaktadır. Sıkıştırma ipi olarak atkı ya da çözgü ipi kullanılabildiği gibi sentetik ağ ipi de kullanılmaktadır. Sıkıştırma işlemi son atkı atıldıktan sonra ipin çözgünün arasından geçirilip kirkitle vurarak sıkıştırılması suretiyle yapılmaktadır. Bu işlemin amacı, kirkit darbelerinin üst atkıyı tahriş etmesini, kesmesini önlemek ve kirkit darbelerinin her bir ilmeye isabet etmesini sağlayarak istenen sıklığı elde edebilmektir. İşlem tamamlanınca sıkıştırma ipi çıkarılmakta kırkım işlemine geçilmektedir.

Kırkım işlemi genellikle iki sırada bir yapılmaktadır. Kırkım makaslarının üzerinde hav boyunu ayarlayabilecek düzenek olduğu halde kullanılmadığı görülmektedir. Bunun nedeni atölyelerde halı tamamlandıktan sonra otomatik kırkım makineleri ile hav boyunun istenen yükseklikte kesilmesidir. Evlerde ise halının her noktasının aynı hav yüksekliğinde kesilmesi dokuyucunun becerisi ve el alışkanlığı sayesinde olmaktadır.

Halının dokunun kısmı yükselince tezgahın ortasında bulunan gerdirme düzeneği gevşetilmekte ve dokunan kısım arkaya itilerek yeniden gerdirme düzeneği sıkıştırılmaktadır. Bu şekilde dokunması tamamlanan halıların üst kısımlarına kilim ve çiti örgüleri yapıldıktan sonra belli bir miktar saçak bırakılarak kesilmektedir.

Genellikle çözgüler bir hah için planlanarak çözülmekte ve atölyelerdeki büyük tezgahlar dışında bir tezgahtan bir halı çıkarılmaktadır. Büyük metal tezgahlarda seccade ve kelle tipi halılar için , küçük ahşap tezgahlarda da yastık, minder ve çanta türü halılar için bir çözgüden iki halı çıkartabildiği de görülmektedir.

Genel olarak herhangi bir halı ipliğinin % uzama miktarı ne kadar fazla olursa ipliğin kalitesi o oranda düşmektedir. Bir ipliği oluşturan tek lifler ne kadar uzun olursa birbirleri üzerine sarılabilme yetenekleri de o kadar çok olmakta ve dolayısıyla iplikler bükümler açılsa bile her hangi bir şekil değiştirme göstermeksizin kalabilmektedirler. İpliği oluşturan tek liflerin kısa olması halinde ise bükümler açıldığında iplikler deforme olmakta ve çok büyük oranlarda % uzama göstermektedirler. Niğde yöresi halılarında kullanılan ilme ipliklerinin % uzama değerlerinin büyük olması ipliklerin kalitelerinin çok iyi olmadığını göstermektedir. Taşpınar, Yahyalı ve Niğde - Yörük halılarının çözgü ipliklerinin diğerlerine kıyasla daha kaliteli olduğu söylenebilir.