Halı İpliği numaraları

İpliklerde numara iplik kalınlığının bir ölçüsüdür. İpliklerin numaraları ya birim ağırlıktaki ipliğin uzunluğundan ya da birim uzunluktaki ipliğin ağırlığından hesaplanmaktadır (Anonim 1965).

El dokusu halılarda iplik numarası tamamı ile dokunacak halının kalitesine bağlı olan bir faktördür. İnce kaliteli halılarda ince yani numarası büyük, kaba halılarda ise kalın yani numarası küçük olan iplikler kullanılmaktadır. İpliklerin numaralarının dokunacak halının kalitesine göre değiştirilmesi teknik bir zorunluluktur (Yazıcıoğlu 1982).

İlme ipliklerinin numaraları

Niğde yöresinde dokunan halılarda kullanılan ilme ipliklerinin numara değerleri çizelge 5.3'de verilmiştir.

Çizelge .5.3. Hah tiplerine göre ilme ipliği numara değerleri (Nra) Halı tipleri N X Min. Max. VK S Sî An sama 34 1.598 0.855 3.457 0.379 0.615 0.105 Niğde-Avşar 57 1.292 0.559 2.681 0.230 0.479 0.063 Niğde-Kars 14 0.989 0.692 1.386 0.041 0.203 0.542 Niğde-Yörük 13 1.275 1.023 1.533 0.036 0.190 0.528 Taşpınar 15 1.882 1.059 2.677 0.322 0.567 0.146 Yahyalı 13 1.565 0.819 2.255 0.271 0.521 0.144

Çizelge 5.3'de görüldüğü gibi incelenen halıların ilme iplikleri numara değeri yönünden en yüksek ortalamayı Taşpınar halıları (1.882 ± 0.146 Nm) göstermiş, bunu sırasıyla Arı sama (1.598 ± 0.917 Nm),Yahyalı (1.565 ± 0.144 Nm) ,Niğde-Avşar (1.292 ± 0.063 Nm), Niğde-Yörük (1.275 ± 0.528 Nm) ve Niğde-Kars (0.989 ± 0.542 Nm) halıları izlemiştir. En büyük varyasyon katsayısını 0.379 ile Arısama halı iplikleri ,en düşük varyasyon katsayısını ise 0.036 ile Niğde-Yörük hah iplikleri göstermektedir. Varyasyon katsayıları yüksek değerde olan halılarından bu sonucun elde edilmiş olması Taşpınar ve Yahyalı da dahil olmak üzere kaba ve orta kalitede dokunuyor olmalarından ileri gelmektedir. Hah tiplerinde kullanılan ilme ipliklerinin numara değerleri ortalamaları arasındaki farklılığın önemli olup olmadığını anlamak amacıyla Varyans analizi yapılmış ve gruplar arasındaki farklılığın önemli (p < 0.05) olduğu tespit edilmiştir. Hangi grubun numara değerinin diğerinden farklı olduğunu belirlemek amacıyla Duncan testi uygulanmış, Taşpınar halısı ilme ipliklerinin numara değerinin Niğde-Yörük, Niğde-Avşar ve Niğde-Kars; Niğde- Kars halısı ilme ipliklerinin, Yahyalı ve Arısama halısı ilme ipliklerinden istatistiki olarak önemli derecede (p < 0.05) farklılık gösterdiği belirlenmiştir.

El Dokuması Türk Halıları (TSE 43) Standardına göre Yahyalı halılarının 3.5 Nm , Taşpınar halılarının 3 Nm, Niğde-Maden olarak belirtilen Arısama halılarının 3.5 Nm , diğer yöre halılarının ise 2.5 Nm iplik kullanılarak dokunması gerektiği belirtilmektedir. Bu değerler göz önüne alındığında genel olarak Niğde yöresi halılarında kullanılan ilme iplikleri El Dokuması Türk Halıları Standardında verilen değerlerden daha kalındır. Yani iplik numaraları ortalamalar göz önüne alındığında standarda uygunluk göstermemekte ancak Arısama, Taşpınar ve Yahyalı halılarında min ve max değerler göz önüne alındığında standarda uyan değerlere de rastlanmaktadır (Anonim 1987b).

Niğde yöresindeki halı tiplerinde kullanılan ilme ipliklerinin % 80'i tek katlı bükülüp çift kat çile yapılarak , % 20'si ise çift katlı bükülerek dokumada kullanılmaktadır. İlmelik Yün Halı İplikleri Standardına (TSE 626) göre yörede dokunan halıların ilme ipliklerinin numara ve kat sayısı bakımından Strayhgarn tipi iplikler sınıfına girdiği görülmektedir. (Anonim 1987a).

Yazıcıoğlu (1982), Kayseri yöresinde ; Kayseri, Yahyalı ve atölye halılarında kullanılan yün ilme ipliklerinin numaralarını sırasıyla 2.071. 3.229 ve 4.146 Nm olarak bulmuş, varyasyon katsayılarını ise 29.93, 20.87 ve 31.60 olarak belirlemiştir. Atölye ilme ipliklerinin diğer ipliklerden daha yüksek varyasyon göstermesini Yahyalı halılarının bir tek kalitede dokunuyor olmasına, Kayseri ve Atölye halılarının ise çok değişik kalitelerde dokunuyor olmasına bağlamıştır. Kayseri halılarında kullanılan ilme ipliklerinin tamamının çift kat olarak kullanıldığı belirtmiştir. Ayrıca ilme ipliklerinin numaraları göz önüne alındığında standarda uymadığını da ifade etmiştir.

Yazıcıoğlu (1987a)Türk el dokusu yün halı iplikleri ile Alman makine halısı yün halı iplikleri üzerinde yaptığı bir araştırmada ;Kayseri, Uşak ,Niğde ve Konya 'dan alınan iplik örneklerinin numara değerlerini sırasıyla 2.39 ± 0.22, 2.19 ± 0.10 , 2.24 ± 0.38 , 1.72 ± 0.04 , varyasyon katsayılarını ise 9.20 ; 4.69; 16.92; 2.39 olarak tespit etmiş ve Niğde yöresi ipliklerinde varyasyon katsayısının yükse olmasının elde eğrilmiş olmasından kaynaklandığını belirtmiştir.